اهمیت رونق کسبوکارهای کوچک و متوسط در اقتصاد دنیا
کسبوکارهای کوچک و متوسط (SMEs یا MSMEs) ستون فقرات اقتصادهای محلی و یکی از محرکهای کلیدی رشد اقتصادی در سطح جهان هستند. رونق این بنگاهها نه تنها به ایجاد اشتغال گسترده میانجامد، بلکه نوآوری، ارتقای تابآوری اقتصادی و توزیع منصفانهتر فرصتها را تقویت میکند. در این مقاله با تکیه بر منابع بینالمللی و گزارشهای معتبر، اهمیت رونق SMEs، موانع عمده، سیاستهای حمایتی مؤثر و توصیههایی عملی برای تصمیمگیران و صاحبان کسبوکار بررسی میشود.
مقدمه و تعریف
تعریف SMEs
تعریف «کسبوکار کوچک و متوسط» بر اساس کشور، صنعت و سیاست متفاوت است؛ برخی کشورها معیار را تعداد کارکنان (مثلاً کمتر از 10، 50 یا 250 نفر)، برخی معیار را گردش مالی سالانه یا مجموع داراییها میدانند. با این حال در عمل، SMEs به بنگاههایی گفته میشود که در مقایسۀ شرکتهای بزرگ از منابع، دسترسی به بازار و ظرفیت تأمین مالی محدودتر برخوردارند، اما از انعطافپذیری و نزدیکی بیشتری به مشتریان محلی سود میبرند.
در ایران در مواقعی که دسته بندی بر اساس تعداد کارکنان مورد نظر باشد، سطوح زیر در نظر گرفته می شوند:
- کسب و کارهای خرد: کمتر از 10 نفر
- کسب و کارهای کوچک: کمتر از 50 نفر
- کسب و کارهای متوسط کمتر از 250 نفر
- کسب و کارهای بزرگ: بالاتر از 250 نفر
بنابر این در تعریفی جهانی و قابل قبول از SMEها، معمولا کسب و کارهایی مورد نظر هستند کمتر از 250 نفر نیروی کار یا گردش مالی کمتر از 50 میلیون یورو دارند.
چرا رونق SMEs برای اقتصاد جهانی حیاتی است؟
۱. سهم گسترده در ایجاد اشتغال
کسبوکارهای کوچک و متوسط سهم بزرگی در اشتغالزایی دارند: در بسیاری از مطالعات بینالمللی نشان داده شده است که SMEs حدود ۶۶٪ تا ۷۰٪ از اشتغال بخش کسبوکاری را در اقتصادهای پیشرفته و بالای ۷۰٪ در برخی بازارهای نوظهور تأمین میکنند.1
۲. نقش در تولید ارزش افزوده و رشد اقتصادی
SMEs در کشورهای OECD بهطور میانگین بین ۵۰ تا ۶۰٪ ارزش افزوده بخش کسبوکاری را ایجاد میکنند؛ به عبارت دیگر، رشد و بهرهوری این بنگاهها مستقیماً بر تولید ملی و رقابتپذیری بلندمدت کشورها اثر میگذارد.2
۳. موتور نوآوری و تنوع بازار
به دلیل ساختار متراکم و تمرکز بر بازارهای خاص یا محلی، SMEs اغلب نوآوریهای فرآیندی و محصولی را سریعتر از شرکتهای بزرگ آزمایش و پیادهسازی میکنند؛ این نوآوریها هم به رشد آنها کمک میکند و هم زنجیرهٔ تأمین را چابکتر میکند. مطالعات اخیر نشان میدهد که افزایش بهرهوری در سطح SMEs میتواند منجر به افزایش چشمگیر تولید ملی شود.
۴. ارتقای عدالت و توسعه منطقهای
پراکندگی جغرافیایی SMEs و پیوند آنها با اقتصاد محلی موجب پویایی مناطق کمتر توسعهیافته میشود. در واقع توسعهٔ کسبوکارهای کوچک در شهرها و روستاها یکی از مؤثرترین راهها برای کاهش تمرکز اقتصادی و توزیع عادلانهٔ فرصتهاست.
موانع و چالشهای ساختاری پیش رو
تأمین مالی ناکافی و شکاف سرمایهگذاری
یکی از مهمترین محدودیتها برای رشد SMEs، دسترسی ناکافی به منابع مالی است. طبق گزارشهای IFC/World Bank و سایر نهادها، شکاف تأمین مالی MSMEها در بازارهای در حال توسعه چند تریلیون دلار برآورد میشود؛ این کمبود مانع از سرمایهگذاری در فناوری، آموزش و گسترش بازار برای بسیاری از بنگاهها میشود.3
ضعف در زیرساختهای دیجیتال و مهارتهای فناوری
در عصر انقلاب صنعتی چهارم، دستیابی به زیرساختهای دیجیتال (اینترنت قابل اطمینان، پرداختهای آنلاین، خدمات ابری و امنیت سایبری) برای SMEs ضروری است؛ اما بسیاری از بنگاهها مخصوصاً در بازارهای نوظهور با کمبود زیرساختها و ضعف در مهارتهای نیروی کار مواجهاند که رقابتپذیری آنها را کاهش میدهد.4
بوروکراسی، قوانین پیچیده و نوسانات سیاستی
رعایت مقررات، اخذ مجوزها و پیچیدگیهای مالیاتی برای کسبوکارهای کوچک میتواند هزینهٔ قابلتوجهی تحمیل کند و از رشد آنها جلوگیری کند. ثبات سیاستی و تسهیل مقررات از عوامل کلیدی در حمایت از SMEs است.
آسیبپذیری در برابر شوکهای اقتصادی
SMEs بهعلت کمتر بودن ذخایر نقدی و دسترسی محدود به بازارهای سرمایه، در زمان رکود یا بحرانهای ارزی آسیبپذیرترند؛ بنابراین افزایش تابآوری مالی و طراحی بستههای حمایتی ضروری است.5
سیاستها و ابزارهای مؤثر برای رونق SMEs
۱. تسهیل دسترسی به اعتبار و متنوعسازی ابزارهای مالی
ترکیب ابزارهایی چون تضمین وام دولتی، میکروفایننس، سرمایهٔ بذری (angel investment) و صندوقهای جسورانهٔ کوچک میتواند شکاف تأمین مالی را کاهش دهد. برنامههای تضمین وام و تامین سرمایه با همکاری بانکهای توسعهای نیز راهکارهای اثربخشی هستند.6
۲. دیجیتالیزاسیون و تسهیل دسترسی به فناوری
دورههای آموزشی دیجیتال، بستههای حمایت از پیادهسازی تجارت الکترونیک و کمکهزینه برای مهاجرت به سرویسهای ابری میتواند بهرهوری SMEs را بالا ببرد و آنها را در بازارهای داخلی و بینالمللی رقابتی کند. این سیاست به ویژه در شرایطی که بستر تجارت الکترونیک جهانی در حال رشد است، اهمیت بیشتری دارد.7
۳. ساخت اکوسیستمهای همکاری (خوشهها، شتابدهندهها و مراکز رشد)
ایجاد شبکههای محلی و خوشههای صنعتی، اتصال SMEs به دانشگاهها و آزمایشگاهها، و راهاندازی شتابدهندهها میتواند انتقال دانش و سرمایهٔ انسانی را تسریع کند و نوآوری را تقویت نماید.
۴. تسهیل مقررات و کاهش بار اداری
سادهسازی فرایندهای ثبت و گزارشدهی، تسهیل امور مالیاتی و دیجیتالی کردن خدمات دولت، هزینههای غیرضروری را کاهش میدهد و فضای بهتری برای رشد SMEs فراهم میآورد.
۵. آموزش مدیریتی و توسعه مهارتها
جایگزینی آموزشهای کوتاهمدت مدیریتی، مشاوره در مدیریت مالی و بازاریابی دیجیتال و ارتقای مهارتهای فنی کارکنان از طریق مشارکت با مؤسسات آموزشی میتواند بهرهوری و تابآوری بنگاهها را بهطور چشمگیری افزایش دهد.
نمونههای بینالمللی و درسآموختهها
ایالات متحده و کشورهای پیشرفته
مطالعات مکنزی و دیگر نهادها نشان میدهد که در اقتصادهای پیشرفته، SMEs سهم بزرگی از اشتغال و ارزش افزوده دارند و تمرکز بر بهرهوری این بنگاهها میتواند بازده قابلتوجهی برای اقتصاد کلان ایجاد کند.8
کشورهای در حال توسعه
در بازارهای نوظهور، SMEs اغلب بخش اعظم اشتغال رسمی و غیررسمی را تشکیل میدهند؛ اما ضعف زیرساخت، محدودیت مالی و قوانین پیچیده رشد آنها را محدود میکند. تجارب موفق نشان میدهد که بستههای ترکیبی حمایتی (مالی، آموزشی و زیرساختی) بیشترین تأثیر را دارند.
پیشنهاداتی برای صاحبان کسبوکار و تصمیمسازان
- برای صاحبان SMEs: نقشهٔ راه دیجیتال تدوین کنید؛ سرمایهگذاری در آموزش کوتاهمدت کارکنان و استفاده از ابزارهای مالی جایگزین را اولویتبندی کنید.
- برای سیاستگذاران: چارچوبی برای تسهیل تأمین مالی، سادهسازی مقررات و ایجاد شبکههای حمایتی محلی طراحی کنید.
- برای مؤسسات مالی: محصولات مالی متناسب با نیازهای خرد و متوسط طراحی کنید و از فناوری برای کاهش هزینههای ارزیابی اعتبار استفاده نمایید.
جمعبندی
رونق کسبوکارهای کوچک و متوسط از منظر اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی یک ضرورت است؛ زیرا این بنگاهها اشتغالزایی گسترده، نوآوری، توزیع عادلانهٔ فرصتها و تابآوری اقتصادی را تقویت میکنند. با اتخاذ سیاستهای هدفمند در زمینهٔ تأمین مالی، دیجیتالیزاسیون، مقرراتزدایی و آموزش میتوان شرایطی فراهم ساخت که SMEs نه تنها زنده بمانند، بلکه شکوفا شوند.