اهمیت تاریخی و اقتصادی جاده ابریشم و کشورهای حوزه نوروز
برای بررسی ارتباط بین «جاده ابریشم» و «اقتصاد نوروز» لازم است به یاد داشته باشیم که در فلات ایران و خارج از این فلات پهناور مفاهیم ایران، جاده ابریشم و نوروز، کاملا شناخته شده و دارای اهمیت اجتماعی و تاریخی هستند. همچنین پیوند تاریخی نام ایران و جاده ابریشم، پیوندی ریشه دار در تاریخ قاره کهن است. جمعیت منطقه نوروز یا ناحیه ای که در آن نوروز گرامی داشته می شود بر اساس برآوردهای اولیه بالغ بر 300 میلیون نفر بوده که در دنیای امروز جمعیتی قابل اعتنا شمرده می شود. بازار کشورهای حوزه نوروز، نیازهای تجاری و فناورانه، منابع طبیعی و زیرزمینی، ظرفیت های جغرافیای سیاسی و نکاتی از این دست موجب گردیده تا در سالهای اخیر، مجددا این ناحیه مورد توجه بازرگانان، اقتصاددانان و به ویژه سیاستمداران قرار گیرد و میراث های جهانی «جاده ابریشم» و «اقتصاد نوروز» را به مفاهیمی «در هم تنیده» و «غیر قابل جدا سازی» تبدیل کرده است. با نگاهی بر نقشه کلی بالا و در نظر گرفتن تراکم جمعیتی ناحیه سبز رنگ (کشورهای ناحیه نوروز)، به هوشمندی بنیانگذاران جاده ابریشم در گستره فرهنگی نوروز در 24 قرن پیش، پی خواهیم برد.
در این مطلب به صورتی گذرا و خلاصه، با نگاهی بر این نکات سعی کرده ایم دیدگاهی واقع گرایانه درباره چرایی ایده ایجاد این وب سایت به خواننده گرامی ارائه نماییم.
اهمیت تاریخی و جغرافیایی جاده ابریشم
جاده ابریشم از دوران باستان تاکنون یکی از شاهراههای مهم بازرگانی و فرهنگی میان شرق و غرب بوده است. این مسیر بیش از ۲۴ قرن قدمت دارد و گسترهای جغرافیایی در حدود ۶۴۰۰ کیلومتر را دربرمیگرفت. راهبردیترین بخش آن در حدود ۱۱۴ قبل از میلاد بنیان گذاشته شد و تا قرن پانزدهم میلادی بهعنوان مهمترین مسیر بازرگانی جهان عمل میکرد. علاوه بر انتقال کالاهای تجاری گرانبها همچون ابریشم، جاده ابریشم نقش کلیدی در تبادل فرهنگی و مذهبی ایفا کرد؛ به طوری که گسترش مذاهبی مانند اسلام، مسیحیت و بودیسم در آسیا و نفوذ فرهنگهای متنوع میان ملل، مرهون ارتباطات طولانیمدت این مسیر بوده است.
گستره جغرافیایی و کشورهای منطقه نوروز
منطقه نوروز که به سرزمینهای جشنگیرنده نوروز اطلاق میشود، منطقهای فراگیر در قلب اوراسیا است. علاوه بر ایران، این جشن در کشورهای عراق، افغانستان، هند، قزاقستان، پاکستان، تاجیکستان، قرقیزستان، ترکمنستان، ازبکستان، آذربایجان و ترکیه به عنوان جشن ملی یا قومی گرامی داشته میشود. این گستره وسیع جغرافیایی از دامنه کوههای پامیر در آسیای مرکزی تا سرزمینهای تلاقی آسیا و اروپا را دربر میگیرد. موقعیت استراتژیک این منطقه به واسطه قرارگیری در مسیرهای تاریخی جاده ابریشم و پروژههای نوین مانند «یک کمربند، یک جاده» چین، توجه بسیاری از قدرتهای اقتصادی را جلب کرده است؛ چین میلیاردها دلار در زیرساختهای حملونقل این منطقه سرمایهگذاری نموده و کشورهایی مانند ازبکستان و قزاقستان را به هابهای ترانزیتی میان اروپا و آسیا تبدیل کرده است.
کشورهای حوزه نوروز و جایگاه جمعیتی آنها
منطقه نوروز جمعیتی بالغ بر چندصد میلیون نفر را در بر میگیرد که نشاندهنده ظرفیت بازار مصرف وسیع آن است. بنا بر اعلام منابع رسمی، بیش از ۳۰۰ میلیون نفر در جهان نوروز را جشن میگیرند. با توجه به جمعیت جوان بالای این کشورها (نزدیک به ۸۰ میلیون نفر در آسیای مرکزی با بیش از نیمی زیر ۳۰ سال سن) و اقتصادهای در حال رشدشان، بازارهای مصرفی متنوعی پدید آمده است. این جمعیت پویا نه تنها نیروی کار فراوانی را فراهم میآورد، بلکه تقاضای فزایندهای برای کالاها و خدمات متنوع ایجاد کرده است؛ بهطوری که در سالهای اخیر رشد اقتصادی این منطقه به میانگین سالانه ۴.۸ درصد رسیده که ۱.۴ برابر نرخ رشد جهانی است.
ظرفیتهای اقتصادی و منابع طبیعی منطقه نوروز
تنوع منابع زیرزمینی
کشورهای حوزه نوروز دارای ظرفیت اقتصادی قابل توجه و متنوعی هستند. منابع طبیعی غنی به ویژه ذخایر نفت و گاز، فرصتهای نوینی را پدید آورده است. برای نمونه، قزاقستان روزانه حدود ۱٫۸ میلیون بشکه نفت تولید میکند و ذخایر عظیم اورانیوم این کشور بیش از ۴۰ درصد نیاز جهانی را تأمین میکند. ترکمنستان با پنجمین ذخایر بزرگ گاز طبیعی جهان (حدود ۱۹٫۵ تریلیون متر مکعب) و ازبکستان بهعنوان یکی از تولیدکنندگان برجسته پنبه و طلا در جهان، نمونههای دیگری از منابع اقتصادی این منطقهاند.
اقتصاد منطقه و تنوع منابع طبیعی
توسعه این منابع طبیعی و جذب سرمایهگذاریهای خارجی منجر به ایجاد صنایع نفت، گاز، معدن و پتروشیمی قدرتمندی شده و اقتصاد این کشورها را متنوع کرده است. همزمان با این ظرفیتهای سنتی، زیرساختهای در حال توسعه مانند گسترش نواحی آزاد تجاری و پروژههای بزرگ حملونقلی (مانند کریدورهای ریلی شرق-غرب) زمینههای جدیدی برای تجارت کالاهای صنعتی و کشاورزی فراهم آورده است. شایان ذکر است که طی دو دهه گذشته تولید ناخالص داخلی منطقه تا چهار برابر رشد کرده و سرمایهگذاریهای ورودی به منطقه ۱۷ برابر شده است، مسألهای که نشاندهنده پویایی اقتصاد منطقه و جاذبههای تازه برای سرمایهگذاران است و افزون بر موارد بالا، در شاکله و ساختار جدید اقتصاد بین الملی انتقال فناوری در آسیای میانه فرصتی ویژه و استثنایی برای تولید کنندگان فناوری در دنیا به شمار می آید. اقتصاد جاده ابریشم نه تنها برای ساکنان کشورهای حوزه نوروز بلکه برای بخش بزرگی از جامعه جهانی تاثیرگذار و درخور توجه است.
مزیتهای حملونقل زمینی و ریلی
موقعیت جغرافیایی منطقه نوروز امکان بهرهبرداری از شبکههای حملونقل زمینی و ریلی گسترده را فراهم کرده است. راهآهنهای جدید و مسیرهای زمینی ترانزیتی، زمان و هزینه تجارت بین آسیا و اروپا را بهطور چشمگیری کاهش دادهاند. برای مثال افتتاح قطار باری چین به ایران، زمان انتقال کالا را از حدود ۳۰ روز به ۱۵ روز کاهش داده و ایران را به هاب کلیدی ترانزیتی در کریدور «یک کمربند، یک جاده» تبدیل کرده است. همچنین شبکه جادهای و ریلی پیشین منطقه که مسیرهای کوهستانی و بیابانی دشوار را به هم پیوند میدهد، ارتباط سریعتری بین بازارهای بزرگ را ممکن میسازد. این مزیت ترابری، به همراه پروژههای بینالمللی مانند کریدور سبز آسیای مرکزی-اروپا، نه تنها سرعت و امنیت لجستیک را افزایش داده، بلکه انگیزهای برای توسعه بیشتر زیرساختهای حملونقل زمینی شده است.
منابع زیرزمینی و طبیعی
منطقه نوروز علاوه بر نفت و گاز، از ذخایر سرشار مواد معدنی کمیاب نیز برخوردار است. ذخایر اورانیوم، فلزات نادر و پتروشیمی این کشورها مورد توجه جهانیان است؛ به طوری که آسیای مرکزی سهم زیادی از منابع جهانی مواد معدنی حیاتی را در اختیار دارد. به عنوان مثال قزاقستان دارای معادن بزرگ مس و اورانیوم است و تاجیکستان و قرقیزستان نیز ذخایر غنی طلا، روی و سایر فلزات استراتژیک دارند. این تنوع معدنی زمینهساز سرمایهگذاریهای خارجی و گسترش صنایع معدنی در منطقه شده است. از طرف دیگر، منابع آب فراوان و تنوع زیستمحیطی نیز از مزیتهای طبیعی این منطقه بهشمار میآیند. بیش از ۸۰ درصد آبهای قابل استفاده آسیای مرکزی از طریق رودخانههای آمودریا و سیردریا تأمین میشود که هردو از کوههای پربرف تاجیکستان و قرقیزستان سرچشمه میگیرند. این آبهای سرشار، همراه با کوههای بلند، دشتهای وسیع مرتعی و تنوع اقلیمی، امکان توسعه کشاورزی، دامداری و همچنین منابع انرژی تجدیدپذیر (مانند برقآبی و خورشیدی) را فراهم آورده است. مراتع گسترده و ظرفیت انرژی خورشیدی و بادی در بسیاری از این کشورها مزیتی برای رشد پایدار اقتصادی و خودکفایی غذایی ایجاد کرده است.
پلتفرم سیلکون و نقش راهبردی آن
در چنین فضایی از همگرایی تاریخی، ظرفیتهای انسانی و اقتصادی و زیرساختهای نوین، پلتفرم سیلکون مطرح میشود. سیلکون با هدف همافزایی فرصتهای تجاری و سرمایهگذاری در حوزه نوروز و جاده ابریشم نوین، بستری الکترونیکی برای ارتباط و همکاری بنگاههای منطقهای فراهم میآورد. این پلتفرم میتواند به تسهیل تعاملات بازرگانی میان تولیدکنندگان و مصرفکنندگان کشورهای حوزه نوروز، تبادل اطلاعات کسبوکار و توسعه زنجیرههای تأمین کمک کند. با توجه به وجود بازارهای مصرف بزرگ، تنوع محصولات صادراتی و پروژههای ترانزیتی در این منطقه، پلتفرم سیلکون ضمن حمایت از شرکتهای محلی و تجار، نقش راهبردی در پیوند اقتصادی شرق و غرب ایفا خواهد کرد. به این ترتیب، سیلکون به عنوان پلی میان ظرفیتهای فراوان منطقه نوروز و نیازهای بازار جهانی عمل خواهد نمود.
منابع
متن فوق بر اساس گزارشها و مقالات موثق در خصوص جاده ابریشم و کشورهای منطقه نوروز تنظیم شده است.
- بکویث، کریستوفر. امپراتوریهای جاده ابریشم؛ تاریخ آسیای میانه از عصر برنز تا امروز. انتشارات دانشگاه پرینستون، ۲۰۰۹.
- هانسن، والری. جاده ابریشم؛ نگاهی نو به تاریخ. انتشارات دانشگاه آکسفورد، ۲۰۱۲.
- یارشاطر، احسان (به سرپرستی). تاریخ کمبریج ایران. انتشارات دانشگاه کمبریج.
- سازمان ملل متحد، چشمانداز جمعیت جهان ۲۰۲۲.
- بانک جهانی، دادهها و شاخصهای اقتصادی کشورها.
- بانک توسعه آسیایی (ADB)، گزارشهای «کمربند اقتصادی جاده ابریشم».
- سازمان تجارت جهانی (WTO)، پایگاه آمار تجارت جهانی.
- صندوق بینالمللی پول (IMF)، چشمانداز اقتصادی جهان.
- سازمان زمینشناسی بریتانیا (BGS)، دادههای جهانی منابع معدنی.
- سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (FAO)، آمار منابع طبیعی و کشاورزی.